Tại Nậm Pồ, Điện Biên, người Dao tập trung sinh sống ở đây với 2 ngành chính là Dao Đỏ và Dao Khâu. Người Dao ở Điện Biên nổi tiếng với lễ cấp sắc và đây cũng là một nét văn hóa đặc trưng, nổi bật của cộng đồng dân tộc Dao. Trải qua quá trình lâu dài, lễ cấp sắc của đồng bào dân tộc Dao vẫn được duy trì và quy trình vẫn được giữ nguyên. Thêm vào đó, nét văn hóa của người Dao ở Điện Biên còn chứa đựng nhiều triết lý, điều hay lẽ phải và mang giá trị giáo dục nhân văn sâu sắc. Trong bài viết dưới đây hãy cùng chúng tôi tìm hiểu một số nét nổi bật trong văn hóa truyền thống của người Dao ở Điện Biên.
Người Dao ở Điện Biên
Trên mảnh đất sinh sống và định cư nhiều đời, người Dao ở huyện Nậm Pồ (Điện Biên) luôn biết cách gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, đồng thời hòa nhập và phát triển cùng với các dân tộc khác như Mông, Thái, Khơ-mú… Hiện nay, người Dao ở huyện Nậm Pồ sinh sống tập trung tại các bản: Huổi Sâu (xã Pa Tần), Huổi Cơ Dạo, Sín Chải (xã Nà Hỳ) và Vàng Đán (xã Vàng Đán) với tổng số hơn 350 hộ, trên 2.100 nhân khẩu (chiếm hơn 4% dân số toàn huyện).
Qua kết quả kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể của ngành Văn hóa tỉnh Điện Biên năm 2016. Dân tộc Dao bảo tồn và phát huy được nhiều di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu. Như: Lễ cấp sắc, hát giao duyên, Tết nhảy lửa, Lễ cúng cơm mới, phong tục thờ cúng tổ tiên; Lễ đặt tên, Lễ cưới, Lễ tạ ơn bản vương, Lễ thêm đinh, thêm người…
Văn hóa chữ viết và lễ nghi của người Dao
So với các DTTS khác, dân tộc Dao có ngôn ngữ và chữ viết riêng. Họ sử dụng chữ Hán Dao để thể hiện và lưu giữ nhiều bộ sách cổ; có thể loại, nội dung phong phú từ tâm linh văn hóa; văn nghệ truyền thống đến các văn bản khế ước hoặc có nội dung như sách giáo khoa.
Theo Nghệ nhân Lí Lìn Siểu, bản Sín Chải, xã Nà Hỳ thì hầu hết các cuốn sách mà ông ghi chép và lưu giữ cho đến ngày nay, nội dung đều nói về phong tục tập quán, Lễ cấp sắc, tập tục trong hôn Lễ, những bài hát giao duyên phục vụ văn hóa tinh thần cho bà con trong bản và trong xã. Phong tục từ xưa truyền lại, đàn ông người Dao đến tuổi trưởng thành ai cũng phải trải qua lễ cấp sắc. Kể từ đây mới có tên gọi riêng, được quyền lấy vợ, sinh con; làm nhà và có thể thực hiện những chuyến đi xa.
“Chúng tôi luôn giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mình theo truyền thống cha truyền con nối. Bởi vậy bản thân tôi ngoài lưu truyền văn hóa dân tộc. Còn mong muốn lập ra một câu lạc bộ truyền dạy cho các thế hệ con cháu. Để bản sắc dân tộc Dao không mất đi”, ông Siểu cho hay.
Văn hóa trang phục nổi bật của người Dao
Với người Dao ở Nậm Pồ, nét văn hóa dân tộc dễ dàng nhận thấy nhất chính là sự độc đáo của trang phục truyền thống được thêu, may bởi chính những đôi bàn tay khéo léo của những phụ nữ trong bản. Từ người già đến thanh niên, nam giới hay nữ giới. Ai cũng mặc trang phục truyền thống của dân tộc trong sinh hoạt hằng ngày.
Trang phục phụ nữ Dao khá cầu kỳ với áo váy có nền màu đen chủ đạo. Kèm theo những đường họa tiết bằng chỉ đỏ, trắng, vàng, xanh được thêu tinh tế. Khi diện bộ trang phục lên người, phụ nữ Dao luôn kết hợp cùng với những món đồ trang sức bằng bạc nhằm tôn nên vẻ đẹp độc đáo và nổi bật. Trang phục của nam giới thì đơn giản hơn. Chỉ là quần áo màu đen với hàng cúc cài bằng vải cuốn.
Âm nhạc và nghệ thuật của người Dao ở Điện Biên
Chúng tôi tới nhà Nghệ nhân Chảo Mùi Phẩy (70 tuổi) ở bản Sín Chải, xã Nà Hỳ. Nghệ nhân có đôi mắt tinh tường và đôi tay còn rất linh hoạt. Vẫn miệt mài dạy các điệu múa truyền thống cho nhiều thế hệ phụ nữ trong bản. Nghệ nhân Chảo Mùi Phẩy cho biết, phụ nữ dân tộc Dao ai cũng biết hát; biết múa những bài dân ca dân tộc mình. Thường ngày khi nhàn rỗi, chúng tôi đều tụ họp về đây cùng nhau hát đối dân gian; hát ca dao, tục ngữ của dân tộc, múa các điệu múa truyền thống.
“Tuy không nhớ hết được tên các bài hát của dân tộc nhưng có thể hát trên 20 bài khác nhau. Mỗi khi cất tiếng hát, tất cả phụ nữ trong bản lại cùng hát theo không sai một từ nào. Các bài hát đều nói về cuộc sống, công việc lao động, tình yêu đôi lứa, ca ngợi bản làng; quê hương của người dân tộc Dao”, Nghệ nhân Chảo Mùi Phẩy nói.
